Antenor Jelčić

Integralni tekst Saše Šokorca o Antenoru Jelčiću, jednom od članova pokreta otpora koji je ubijen na Dotrščini.

"Antenor je rodjen 24. februara 1922. godine u Puli, koja je tada bila pod Italijom, u starom središnjem pulskom naselju Kaštanjer. Zbog progona od strane Musolinijevih fašista, kao i hiljade drugih Istrana hrvatskog porekla, Antenorova porodica je negde dvadesetih godina prebegla u tadašnju Jugoslaviju i nastanila se u Zagrebu.

Antenorov otac je bio Istranin, Hrvat, i zaposlio se na zagrebačkoj pošti, a majka se kod kuće bavila šivanjem. Ona je verovatno bila Italijanka, možda poreklom iz Padove, na šta navodi i samo ime koje je dala svome starijem sinu – Antenor. To je veoma retko ime, a tako se zvao i legendardni osnivač grada Padove. Antenor je imao brata Nevenka, koji danas živi u Puli, i sestru koja je ranije umrla. Porodica Jelčić je stanovala u Kačićevoj ulici, u trećoj ili četvrtoj kući s desna, idući od Iličkog (kasnije Britanskog) trga prema Prilazu Đure Deželića (kasnije Prilaz JNA). U kući se govorilo hrvatski i talijanski.

Antenor je pohađao Četvrtu mušku realnu gimanziju u Zagrebu, koja se nalazila u velikog zgradi preko puta Hrvatskog narodnog kazališta, dakle na Kazališnom (kasnije Ruzveltovom) trgu, a u kojoj se sada nalazi muzej Mimare.

U aprilu 1941. izbio je rat. Jugoslavija se raspala, u Zagreb su 10. aprila ušli Nemci i proglašena je Nezavisna država Hrvatska (NDH). Omladinci i omladinke su se pripremali za oružanu borbu. Formirane su ilegalne udarne grupe, održavani tajni kursevi za prvu sanitetsku pomoć ranjenim borcima, prikupljali su se oružje, sanitetski material, novac, itd.

Odmah po okupaciji počela su hapšenja komunista. Antenor je još od pre rata bio član Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ-a) i jedan od najaktivnijih i najistaknutijih omladinaca u Zagrebu u borbi protiv okupatora i ustaškog režima. Bio je hrabar i učestvovao je u veoma značajnim akcijama. Bio je jedan od organizatora i neposrednih učesnika velike i veoma uspešne akcije na bivšem Sokolskom stadionu u Maksimiru, na mestu zvanom Svetice, 26. maja 1941. godine. Tada su SKOJ-evci rasturili veliku smotru srednjiškolaca, koju su organizovale ustaše, da bi manifestovali podršku omladine svom režimu. Antenor i ostali SKOJ-evci, agitujući među srednjoškolcima, poveli su ogromnu većinu za sobom i napustili stadion pre nego što je predvidjena ustaška smotra i počela. To je bio jedan od prvih i najtežih poitičkih poraza ustaša u Zagrebu, o čemu je brujao ceo grad.

Dva meseca kasnije, 21. jula 1941. godine, Antenor i članovi njegove udarne grupe, zapalili su noću taj isti stadion, koji je izgoreo do temelja, tako da ga ustaše i Nemci nisu više mogli koristiti za svoje svrhe. Taj dogadjaj je izazvao još veći odjek u Zagrebu i celoj Hrvatskoj, pa i šire. I mi, beogradski SKOJ-evci, smo bili čuli za to.

O ova dva značajna dogadjaja napravljen je pre petnaestak godina, i premijerno prikazan 1982. godine, film pod naslovom “Akcija stadion”, koji je kreirao i režirao naš jedini Oskarovac Dušan Vukotić. U ovom filmu se govori o pomenutim akcijama i životu i borbi zagrebačkih SKOJ-evaca u to vreme uopšte. Glavne ličnosti u filmu su SKOJ-evci Kruno i njegova devojka Milena. Ovi likovi su stvarani na osnovu autentičnih materijala i sećanja ostalih učesnika ovih i drugih akcija zagrebačkih SKOJ-evaca.

Partija i SKOJ su odmah pristupili pripremama za narodno-oslobodilačku borbu. Početkom avgusta 1941. godine, rukovodstvo Komunističke partije Hrvatske (Rade Končar i Marko Belinić) donelo je odluku o formiranju prvog partizanskog odreda u neposrednoj blizini Zagreba i Karlovca, na podučju Žumberka. Taj kraj je bio od velikog značaja, jer je bio ne samo u neposrednoj blizini Zagreba, nego i dveju veoma važnih željezničkih pruga - Zagreb-Ljubljana i Zagreb-Karlovac-Split, odnosno Rijeka, kao i glavnih cesta u tim pravcima, a osim toga, graničio se sa Slovenijom, gde se takodje već razvijao partizanski pokret. Odlučeno je da u odred pođu najbolji i najhrabriji komunisti iz Zagreba, pre svega omladinci SKOJ-evci. Medju njima bio je i Antenor. Krenuli su vozom Samoborcem, 12. avgusta 1941. godine, kao tobožnji izletnici u slikoviti stari grad Samobor, u podnožju Žumberačkog gorja, gde su Zagrepčani često odlazili na izlete.

U Žumberku se u jednoj šumi okupilo tih dana tridesetak boraca i osnovan je partizanski odred Matija Gubec, po imenu legendarnog vodje velikog seljačkog ustanka u Hrvatskoj i Sloveniji u 16. veku, 1573. godine. Antenorov odred je uskoro počeo sa akcijama protiv neprijatelja, ali je početkom septembra 1941. godine, nažalost bio razbijen od strane mnogo jačih fašističkih oružanih snaga. Antenor se hrabro borio do zadnjega i sa poslednjom grupom od osam drugova pao u ruke neprijatelju negde izmedju 6. i 10. septembra, u predelu Svete Gere, koja je najviši vrh Žumberačkog gorja i nalazi se na samoj granici Hrvatske i Slovenije.

Antenor i drugovi bili su prvo odvedeni u fašistički logor u obližnjem gradiću Jastrebarskom, a zatim u glavni zatvor u Zagrebu, gde su saslušavani i strašno mučeni. Nisu priznali ništa, niti odali ikoga. Kao “izuzetno opasni koministi”, osudjeni su 4. decembra 1941. godine na smrt od strane ustaškog “pokretnog prekog suda”. Antenor i drugovi streljani su 6. decembra u šumi Dotrščina, poznatom ustaškom gubilištu kraj Maksimira, gde su i sahranjeni u zajedničkoj grobnici.

Dok su Antenor i drugovi još bili u zatvoru, njegovim roditeljima i Slavici naši drugovi iz zagrebačke organizacije SKOJ-a su rekli da će učiniti sve da Antenora i drugove spasu smrti. Nameravali su da organizuju napad na kamion kojim su ustaše trebali da prevezu osudjenike na gubilište u Maksimiru i oslobode ih. Nažalost, ova akcija nije uspela.

Antenorova smrt bila je stršan udarac za njegovu porodicu i Slavicu. Sledećih dana, rizikujuči svoje živote, Antenorova majka, brat i Slavica otišli su u šumu Dotrščinu, gde su već bile streljane na stotine rodoljuba, antifašista i komunista, da pokušaju da nadju mesto na kome je Antenor, zajedno sa svojim drugovima, završio svoj mladi i kratki život, kao i mesto na kome je sahranjen. Gorb nisu mogli naći, jer ustaše nisu obeležavali grobove streljanih. Našli su, medjutim, mesto na kome su Antenor i drugovi bili streljani – stabla i grane bili su na tom mestu izrešetani metcima i jasno odavali sveže i poslednje tragove njihove herojske smrti.

Po završetku rata i oslobodjenju Zagreba, u leto 1945. godine, Slavica i ja bili smo sa ostalim našim drugovoioma i mnogobrojnim gradjanima Zagreba na svečanoj komemoraciji streljanim borcima u Dotrščini. Kasnije je ceo taj prostor pretvoren u veliki spomen-park žrtvama fašizma. Postavljene su spomen-ploče sa imenima palih boraca i otkrivene i uredjene grobnice streljanih drugova. Tako je otkrivena i zajednička grobnica Antenora i njegovih drugova. Na skromnoj kamenoj ploči sa partizanskom zvezdom stoji natipis - Borci partizanskog odreda Matija Gubec, i zatim njihova imena, medju kojima je i ime Antenora Jelčića.

U predvorju Antenorove gimnazije u Zagrebu (Četvrta muška realna gimnazija, u zgradi gde je sada veliki umetnički muzej Mimare), nalazi se spomen-ploča sa imenima poginulih učenika ove gimnazije u Narodno-oslobodilačkoj borbi. Među njima je i ime Antenora Jelčića.

O Antenoru je pisano u knjigama o Zagrebu i Žumberku u Narodno-oslobodilačkoj borbi, kao i u štampi i sjećanjima boraca iz toga vremena, kao što su Anina(?) Tompa, kod koje je Antenor pripremao material za spaljivanje stadiona.

Na četrdeset prvu godišnjicu Antenorove smrti, 6. decembra 1982. godine, u Puli je, kako je izvestio zagrebački Vijesnik, na Antenorovoj rodnoj kući, u ulici Kaštanjer broj 3, otkrivena Spomen ploča, u prisustvu njegove majke i brata. O tome je objavljena i fotografija. Njegov otac i sestra su ranije umrli."

Zahvaljujemo Gordani Šokorac iz Aucklanda, Novi Zeland, na ustupljenom materijalu.